Ahilik, 13. yüzyılda Anadolu, Balkanlar ve Kırım’da Türkler tarafından kurulan esnaf, sanatkâr ve üretici birlikleri ve bu birliklerin uyguladıkları ahlaki, siyasi, iktisadi ve felsefi davranış ve tutumların tümüdür. Anadolu’da Moğol istilası sonucu bozulan siyasi birliği, refahı, toplum düzenini sağlayan ve halkın maddî ve manevî tüm ihtiyaçlarına cevap verecek biçimde örgütlenen sivil toplum kuruluşudur.
Ahilik sözcüğünün kökeniyle ilgili birinci yaklaşım Arapçadaki “ah” (kardeş) kökünden geldiğidir. İkinci yaklaşım ise Türkçedeki “akı” sözcüğünde türemiş olup eli açık, koçak, selek, cömert, yiğit anlamında olup bu durum daha ağır basmaktadır.
Ahilik örgütünün kurucusu olarak Ahi Evran, Pîr Ahi Evran Veli ya da Pîr Mahmut bin Ahmet Nasrettin Ahi Evran bin Abbas Veli kabul edilir. Bazılarınca Nasrettin Hoca ile aynı kişi olduğu belirtilir.
Ahi Evran 1171 ve 1261 yılları arasında yaşamıştır. Yaşamı menkıbelere dayandığından gerçek yaşamı hakkındaki bilgiler kısıtlıdır. Horasan’ın Hoy kentinde doğmuş, Batıniliğe bağlı olup Anadolu’da Hacı Bektaş Veli ile yakın ilişki kurmuştur. Fütüvvetnâmelere göre, Ahiliğin anenevi menşei Ali'dir.
Ahi Evran, II. Gıyasettin Keyhüsrev döneminde hapsedilmişse de sultanın ölümü üzerine 1245’te serbest kalmıştır. Şems-i Tebrizi’nin öldürülmesi olayına adının karışmasından Mevlana Celalettin Rumi ile arası bozulmuş ve Kırşehir’e yerleşmiştir. Ölümü ile ilgili de söylentiler bulunmaktadır. Bunlar Moğollar tarafından idam edildiği ya da Mevlana’nın müridi Nurettin Caca Bey tarafından öldürüldüğüdür.
Ahi Evran 1205’te Kermani’nin kızı Fatma Bacı ile evlenmiştir. Kadın Ana olarak anılan Fatma Bacı, Bacıyan-ı Rum örgütünü kurusudur.
Ahilik, Kırşehir ve Ankara’da örgütlenerek kısa zamanda yayılarak Anadolu’nun Türkleşmesini sağlamıştır. Göçebe Türklerin yerleşik yaşama geçişlerinde etkili olmuştur. Gayrimüslimlerin elinde bulunan esnaf ve sanatkâr işlerine Türklerin de katılmasını sağlamıştır. Asayişin bozulduğu durumlarda güvenliği sağlamıştır.
Ahi olmak ve peştamal kuşanmak için kişinin bir Ahi tarafından önerilmesi gerekir. Üye olmak isteyen kişi 7 fenalığı bağlamak, 7 hasleti açmak zorundadır. “Cimrilik kapısını bağlamak, lütuf kapısını açmak. Kahır ve zülüm kapısını bağlamak, hilim ve mülayemet kapısını açmak. Hırs kapısını bağlamak, kanaat ve rıza kapısını açmak. Tokluk ve lezzet kapısını bağlamak, riyazet kapısını açmak. Halktan yana kapısını bağlamak, Haktan yana kapısını açmak. Herze ve hezeyan kapısını bağlamak, marifet kapısını açmak. Yalan kapısını bağlamak, doğruluk kapısını açmak”.
Ahilik, Anadolu’da iktisadi ve ticari eylemlerinin yanında askerî ve siyasi eylemlerde de bulunmuştur. Bektaşilik gibi Otmanlı Devleti’nin kuruluşunda da Ahilik etkili olmuştur. Ertuğrul Bey oğlu Otman ile Şeyh Edebali’nin kızı Bala Hatun’u evlendirerek Ahilerin siyasi desteğini almıştır. İlk dönem padişahların ve vezirlerin çoğu Ahidir.
15. yüzyılın sonlarında Ahilik yerini Lonca’ya bırakmıştır. Loncalık da Ahilik’in devamı olarak Ahi Evran’ı pir sayar. Ancak Ahilik’ten ayrıldığı nokta Ahilik’in kabul etmediği esnaf türleri ile gayrimüslimleri de içine almaları olmuştur. 18. yüzyılın ortalarında Gedik adını almıştır. 1866-73 yıllarında esnaf kooperatifleri biçiminde örgütlendilerse de Avrupa malları karşısında rekabet edememiş ve 1913 yılındaki çıkartılan yasayla Gedik Sistemi de kaldırılmıştır.